NRC - 2 februari 2007

Meer medicijnen, minder isoleercel

Antoinette Reerink

Gedwongen behandeling van pyschiatrische patiën-ten wordt eenvoudiger. Behandelaars en familie zijn er blij mee, patiënten zelf willen liever meer zorg.

Vrijwel geruisloos heeft de Tweede Kamer deze week het tij gekeerd in een veertig jaar oude discussie. De overheid heeft de macht teruggekregen om psychiatrische patiënten gedwongen te behandelen.

Dat is een zeer ingrijpende bevoegdheid. De volksvertegenwoordigers en betrokken bewindslieden liepen dinsdag dan ook op eieren en onderstreepten regelmatig de gevoeligheid en complexiteit van de Wet bijzondere opneming psychiatrische ziekenhuizen (Bopz). De wet, die in 1994 de verouderde Krankzinnigenwet heeft vervangen, staat vanaf het begin bloot aan kritiek. Om daaraan tegemoet te komen, ging een ruime Kamermeerderheid akkoord met een wetswijziging die de mogelijkheden verruimt om psychiatrische patiënten tegen hun zin medicijnen toe te dienen. Hulpverleners zijn tevreden, patiënten zijn er niet blij mee.

De balans tussen het zelfbeschikkingsrecht van de geestesgestoorde en de beveiliging van de samenleving is nu in het voordeel van de laatste uitgeslagen. Na jaren maatschappelijke onrust over op straat dolende patiënten zonder ziekte-inzicht, die elke behandeling weigeren en soms gewelddadig worden, is onder de burgers het draagvlak voor het sluiten van de klinieken en de zogeheten vermaatschappelijking van psychiatrische patiënten verdampt.

Ook behandelaars klagen al tijden. Zij zien hun patiënten verkommeren of afglijden naar de criminaliteit (7.000 psychiatrische patiënten zitten in de gevangenis). Als ziekte-inzicht bij de patiënt ontbreekt, staan hulpverleners en vaak ook familieleden machteloos. Dat heeft perverse gevolgen: nergens in de wereld wordt de isoleercel zo vaak gebruikt als in Nederland. De politiek vond de kwestie nu kennelijk zo urgent dat zij het nieuwe kabinet niet afwachtte, noch de uitkomst van de bij wet voorgeschreven evaluatie van de Bopz die al over een paar weken verschijnt.

Wat betekent de wetswijziging voor de patiënt? In elk geval niet dat hij nu zonder discussie kan worden opgesloten en platgespoten. Iemand opsluiten kan nog steeds alleen op bevel van de rechter en als de patiënt een gevaar voor zichzelf of zijn omgeving vormt. 

Wat wel mogelijk wordt, is dat de arts en indirect de rechter van een patiënt kan eisen dat hij buiten de inrichting zijn pillen neemt. Wie dat niet doet, draait alsnog de kliniek in. De hoop is dat hierdoor door het aantal gedwongen opnames (nu jaarlijks 17.000) sterk zal verminderen. 

Ook krijgen hulpverleners meer ruimte voor dwang binnen de inrichting. Zij kunnen straks niet alleen bij gevaar onder dwang medicijnen toedienen, maar ook wanneer een patiënt anders uitzichtloos lang opgenomen blijft.

Een voorbeeld. Een moeder van twee kinderen, eigenaresse van een winkel, krijgt op een dag een psychose en denkt dat ze genezende krachten heeft. Ze gaat handen van mensen lezen en zwerft rond. In verwarde toestand wordt ze op bevel van de rechter opgenomen, maar ze weigert alle medicijnen. Maanden verblijft de vrouw in de inrichting, haar situatie is uitzichtloos. Alleen als zij gevaarlijk wordt voor haar afdeling mogen de psychiaters een dwangbehandeling toepassen, maar deze vrouw doet niemand echt kwaad. 

Na lange juridische procedures krijgen hulpverleners toestemming van de rechter om de vrouw gedwongen medicijnen te geven. Hierna komt de vrouw snel weer bij zinnen. Achteraf had ze gewild, zo zei ze tegen haar behandelaar, dat haar veel eerder medicijnen waren toegediend. 

De patiëntenvereniging Pandora is zeer beducht voor de uitwerking van het politieke besluit in de praktijk. Het zwaarbevochten recht op inspraak op de behandeling en de mogelijkheid om een behandeling te weigeren, wordt hierdoor geheel onderuit gehaald, zegt directeur Marijke Knuttel. Pandora constateert dat behandelaars steeds makkelijker dwang toepassen mede door gebrek aan personeel. Knuttel: Het is de vraag of je het principe van zero tolerance moet toepassen op de meest kwetsbare mensen in de samenleving. Wij zouden graag meer zorgzaamheid zien. Aan de rechtspositie van patiënten wordt steeds meer geknabbeld. Het is uitermate zorgelijk dat de Tweede Kamer dat breed steunt.

Familieleden van patiënten, verenigd in Ypsilon, kijken er heel anders naar. Zij juichen meer dwangbehandeling toe. Het voorkomt onnodige dwangopnames, zegt Marijke Luif van Ypsilon. Ook patiënten in een inrichting zullen beter af zijn. Nu worden zij opgenomen, maar niet behandeld. Psychiater Remmers van Veldhuizen, woordvoerder van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie en drijvende kracht achter de wetswijziging is tevreden. Op termijn willen de psychiaters echter meer dan een wetsreparatie. Zij streven naar een fundamenteel andere wet. PvdA, SP en VVD zijn ook voorstander van een nieuwe wet. 

De huidige wet Bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (Bopz) beschermt de psychiatrische patiënt tegen zijn behandelaar en tegen onvrijwillige behandeling. Als de Eerste Kamer groen licht geeft voor wijziging van de wet, wordt een gedwongen begeleiding van geestesgestoorden buiten de kliniek mogelijk en wordt dwangbehandeling in de kliniek eenvoudiger. Na wijziging van de wet kunnen patiënten binnen de inrichting tegen hun wil behandeld worden als zij gevaarlijk zijn, maar ook indien zij zonder die behandeling onnodig lang in de inrichting moeten verblijven.