Fries Dagblad - 12 december 2008

Geef professionals... 

Bij het Sociaal Psychiatrisch Dienstencentrum (SPDC) Oost in Amsterdam, waar in september een 47-jarige patiënt overleed in een isoleercel, was van alles mis. Zo werkten psychiaters en verpleegkundigen slecht samen, werd de toediening van medicatie niet goed bijgehouden en liet de leefbaarheid in de isoleercellen te wensen over. Niet de zorg had de prioriteit, maar de besparing van kosten, zo bleek deze week uit een onderzoek van het bureau PriceWaterhouseCoopers en twee onafhankelijke psychiatrische experts. Het slachtoffer was gestikt in een stuk brood. Onder werknemers hing een sfeer van "angst, onzekerheid, demotivatie en soms zelfs cynisme", hoewel de verplegers hun best hebben gedaan zo goed mogelijke zorg te leveren. 

Het is aanlokkelijk de gebeurtenissen in Amsterdam Oost af te doen als een "incident", maar dat is het niet. Het onderzoek heeft zaken aan het licht gebracht die symptomatisch zijn voor de hele zorgsector en andere onderdelen van de maatschappij. Het zogenoemde primaire proces - datgene waarvoor een instelling werd opgericht - wordt steeds meer ondergeschikt gemaakt aan de belangen van het management. In het bovengenoemde geval stierf een patiënt omdat de leiding van de instelling het managementdoel van kostenbesparing wilde halen en de zorg daaraan ondergeschikt maakte. Het onderzoek maakte ook een ander wijdverbreid symptoom zichtbaar: angstige, onzekere, gedemotiveerde en soms zelfs cynische professionals. Maar ondanks dat hun levens dagelijks zuur werd gemaakt door het management bleven de meeste van hen bewonderenswaardig hun best doen om de patiënten die aan hen waren toevertrouwd zo goed mogelijke zorg te bieden. 

In andere sectoren van de samenleving is hetzelfde aan de hand. Vorige week werd op deze plaats gewezen op de fusiemanie in met name het middelbaar beroepsonderwijs en de managersbelangen die hier de boventoon voeren. Bij deze instellingen leidt het managementsdenken niet direct tot doden zoals in de zorgsector, maar heeft het gevolgen die uiterst schadelijk zijn: slecht gemotiveerd personeel en prestaties die onder de maat zijn. 

Vanuit verschillende kanten van de samenleving is er veelvuldig op gewezen dat het managementsdenken tot onaanvaardbare situaties leidt. Toch wordt van overheidswege slechts zelden iets met de kritiek gedaan. Het blijft vooral bij lippendienst bewijzen en het uiten van kreten als "meer handen aan het bed", waarna er vervolgens niets gebeurt. Dat heeft alles te maken met de beheersbaarheidsmanie die dit land in zijn greep houdt. Alle handelingen dienen schriftelijk te worden verantwoord en steeds meer regels en protocollen worden gemaakt in een poging om de werkelijkheid te beheersen. Om deze hele papieren schijnwereld in stand te houden zijn managers en hun vele hulpen nodig. Vaak wordt uit het oog verloren dat de kosten van het optuigen van de papieren wereld vaak de oorspronkelijke doelstelling ervan - het beheersen van de kosten - teniet doet. 

...meer vertrouwen 

Het is uiterst ingewikkeld iets te veranderen aan de beheersziekte waaraan dit land lijdt. De aanpak ervan vereist een verandering van denken die niet zomaar is te bewerkstelligen. Het gaat om een omvormen van een beheers- en bestuursmodel dat is gebaseerd op wantrouwen naar een model dat vertrouwen centraal stelt. Een goede eerste stap zou zijn om de veelvuldig geplaagde professionals meer zeggenschap te geven over hun werkomgeving ten koste van de managers. 

Met het toevertrouwen van meer verantwoordelijkheid kan ook de beroepseer groeien en zullen betere resultaten worden bereikt, ook in het beheersen van de kosten. Daarnaast kunnen geldstromen van de overheid gekoppeld worden aan de voorwaarde dat die moeten worden besteed aan de primaire doelstelling van de organisatie. Maar bovenal moet Den Haag willen loslaten. Weg met de bemoeizucht van mensen die geen verstand hebben van de inhoud van het werk. Geef de professionals meer vertrouwen en ruimte om hun werk te doen. Hierdoor zal hun baan aantrekkelijker worden en meer mensen zullen kiezen voor een loopbaan in die sectoren die nu worden gekweld door openstaande vacatures en waar medewerkers zuchten onder de protocollering van hun beroep.