De Pers - 24 september 2008 Stilte in de cel, rust op de psychiatrische werkvloer Door: Godelief Swank Gepubliceerd: gisteren 23:11 Update: gisteren 23:21 Het mag niet, het gebeurt geregeld: psychiatrische patiënten in de isoleercel zetten omdat het op zaal te druk is. Gebrek aan personeel brengt patiëntenlevens in gevaar. ‘Geen enkele verpleegkundige zal zomaar iemand opsluiten.’ Dat wil psychiatrisch verpleegkundige Monique Kempff duidelijk gezegd hebben. ‘Maar als je met vijf verpleegkundigen op een groep zit, terwijl je eigenlijk met zijn tienen hoort te zijn… Dan kan ik me voorstellen dat je in het allerergste geval kiest voor de isoleer. Puur om de orde en veiligheid in de groep te bewaken.’ Nederland is internationaal koploper in isolering. Jaarlijks worden achttienduizend patiënten opgesloten in een separeercel (cijfers uit 2004), op tienduizend patiënten die in instellingen voor geestelijke gezondheidszorg (GGZ) verblijven. ‘Er is vaak onvoldoende tijd en mankracht om alternatieven te proberen’, zegt Kempff, tevens voorzitter van beroepsvereniging NU’91. ‘We krijgen verontrustende signalen binnen van leden. Die hebben allemaal te maken met bezuinigingen op personeel.’ Wettelijk gezien is het uit den boze; een psychiatrische patiënt opsluiten omdat het te druk is. ‘Separeren is een zwaar en controversieel middel’, zegt psychiater Adger Hondius, leider van het project ‘Minder Separeren’ van GGZ De Meerkanten. ‘Je moet het alleen gebruiken als iemand een gevaar voor zichzelf of anderen vormt en alle alternatieven niet werken.’ Lastige cliënten Het Sociaal Psychiatrisch Dienstencentrum (SPDC) in Amsterdam Oost sloot zondag tijdelijk zijn deuren, vanwege de ‘ondermaatse zorg’ die geboden werd. Aanleiding was een sterfgeval op de isoleerafdeling. Voorzitter Jeroen Muller van de GGZ Arkin, waar het SPDC onder valt, becijferde dat van de begroting 55 procent naar het verzorgend personeel gaat. En 45 procent naar de managers en stafmensen. ‘Als je bezuinigt op het personeel dat direct met de patiënten te maken heeft, ben je niet goed bezig’, zei Muller. Amsterdam staat zeker niet op zichzelf, zeggen NU ’91 en de belangenorganisatie van psychiatrische patiënten Ypsilon. ‘Als cliënten lastig zijn, is er geen tijd om ze met gesprekken rustig te krijgen. Dus gaan ze de isoleer in, soms heel lang. Ik heb net een verhaal gehoord over een man die er al sinds 5 september in zit’, zegt voorzitter van Ypsilon Marja Hasert. Hoe lang Jolijn Santegoeds (30) indertijd in de isoleer heeft gezeten, weet ze niet meer. Wel dat ze er steeds terug in moest. ‘Ik was depressief en suïcidaal, en iedere keer dat ik uit de isoleercel kwam, deed ik een nieuwe zelfmoordpoging.’ Ze was daarvoor van een ogenschijnlijk gelukkige 16-jarige (‘ik zat in 5 vwo, deed aan wedstrijdzwemmen, speelde hobo en zat in de harmonie’) in een psychiatrisch patiënt veranderd. ‘Ik had een zelfmoordpoging gedaan en ze wilden me beschermen tegen mezelf. Maar ik verzette me tegen mijn opname en dan kom je ineens op een gesloten afdeling terecht.’ Achteraf bezien denkt Santegoeds, oprichter van actiegroep ‘Tekeer tegen de isoleer’, dat de aanpak contraproductief werkte. ‘Iedere keer als ze me in mijn eentje achterlieten, dacht ik: mijn aanwezigheid in deze wereld wordt niet op prijs gesteld. Anders zouden ze me niet zo opsluiten.’ Nog verwarder Wetenschappelijk onderzoek lijkt Santegoeds verhaal te onderschrijven; een patiënt komt regelmatig nog verwarder uit de isoleercel dan hij er in ging. Verschillende instellingen zijn daarom onderzoeken gestart naar alternatieven voor isolering, zoals bekenden en kennissen inzetten om een patiënt te kalmeren. GGZ Nederland probeert sinds 2004 het gebruik van de isoleercel jaarlijks met tien procent terug te dringen. De resultaten daarvan worden eind dit jaar verwacht. Maar zonder een oplossing voor de personeelstekorten in de psychiatrische zorg zal onterecht isoleren blijven voorkomen. Kempff: ‘De werkdruk is te hoog, de lonen van psychiatrisch verpleegkundigen laag. Psychiatrie is geen aantrekkelijk vak meer. De eerste slachtoffers onder patiënten zijn nu gevallen.’