De Morgen (België) - 23 september 2008

De meest geïsoleerde groep van Vlaanderen
Chris De Stoop stelt dat dwangmaatregelen in de lift zitten in de psychiatrie 

Chris De Stoop is auteur van Het complot van België, dat vorige week nog genomineerd werd voor de AKO-Literatuurprijs in Nederland.

In Amsterdam is de top van een psychiatrische instelling ontslagen, na de dood van een patiënt in een isoleercel (DM 23/9). Het centrum zou onvoldoende zijn uitgerust om ernstige psychiatrische patiënten met de nodige menselijke zorg te omringen. Vlaanderen kent gelijkaardige problemen, maar Chris De Stoop vreest dat er eerst een schandaal nodig is dat nog groter is dan het incident in Amsterdam, vooraleer het wettelijk kader zal worden aangepast.

Mij kan het niet verbazen dat er onlangs een patiënt omgekomen is in de isoleercel van een psychiatrisch centrum in Amsterdam. Wat wel verbaast, is dat dit bericht in Nederland nog voor zoveel beroering kan zorgen dat er nu zelfs koppen rollen. Dit lijkt in Vlaanderen ondenkbaar. Enkele maanden geleden werd nog aangeklaagd dat het gebruik van dwangmaatregelen in de Vlaamse psychiatrie erg is toegenomen en dat er 'elk jaar mensen sterven', terwijl er anderzijds weinig of niets wettelijk geregeld is. Het nieuws lokte geen enkele politieke reactie uit. Ja, daar is Vlaanderen nu niet mee bezig. Daar ligt Vlaanderen nu niet van wakker.

De psychiatrie heeft de voorbije decennia gelukkig een veel menselijker gelaat gekregen. In mijn boek Het complot van België beschrijf ik onder meer hoe mijn Nonkel André in de jaren vijftig opgenomen werd voor paranoia. Hij kreeg toen alle verschrikkingen van die tijd over zich heen: eerst wekenlange elektroshocks; dan een maandenlange comatherapie; ten slotte als kroon op het werk een lobotomie of hersenamputatie. En na elke woedeaanval of vluchtpoging vloog hij in de isoleercel. Een verhaal dat je natuurlijk in zijn tijd en in zijn context moet lezen.

Kalmeerspuit

Sindsdien heeft er in de psychiatrie een revolutie plaatsgevonden en gaan veel instellingen zorgvuldig om met die problemen. En toch zitten dwangmaatregelen in de lift, onmiskenbaar. Enige tijd geleden bezocht ik een vriendin die na een zenuwcrisis gedwongen opgenomen werd, een kalmeerspuit kreeg en de volgende morgen wakker werd in een isoleerkamer. Daar zou ze liefst vier weken lang blijven. Ze had er alleen een stinkend toilet, een vastgeschroefd bed en een bepiste matras. Ze schreef met haar menstruatiebloed op de kale muur: 'U kill me' en 'Ik kan niet meer'.

De kwestie is delicaat en zit nog altijd in de taboesfeer. Volgens officiële cijfers werden in 2006 in de Vlaamse psychiatrische ziekenhuizen 5.287 volwassen patiënten opgesloten in 274 isoleerkamers. Ook 258 kinderen, een forse stijging. Volgens een internationale enquête van Test Gezondheid luidt een van de conclusies: 'Het is opmerkelijk dat in Vlaanderen de opsluiting in een isoleerkamer 2,5 maal hoger is dan in het Franstalig landsdeel, 8 maal hoger dan in Italië en Spanje, en 4 maal hoger dan in Portugal.' 

Ook voor het 'fixeren' of vastbinden van patiënten behaalde Vlaanderen veruit de hoogste cijfers. Het gaat om een niet-representatieve enquête, maar de trend is duidelijk.

Uit andere officiële cijfers blijkt dat het aantal gedwongen opnames in Vlaanderen bijna verdubbeld is in tien jaar (2.540 in 2006). Veel van die patiënten belanden in de eerste fase van de opname in de isoleercel. Een Gentse onderzoeker zei in Knack dat ongeveer de helft van de instellingen de geïsoleerde patiënten automatisch gaat vastbinden: 'Gewoon uit routine. De riemen liggen altijd klaar.' En het is vooral bij die vastgesnoerde mensen dat er verhangingen en bijna-verhangingen gebeuren, zeker ook in de geriatrie. 'Maar dat wordt dan letterlijk doodgezwegen. Men heeft een accidentje gehad.'

Pillen slikken

Het kan niet genoeg herhaald worden dat de huidige psychiatrie en de wetgeving van 1990 een grote verbetering zijn. Maar het was niet voorzien dat er na 1990 een enorme groei van gedwongen opnames ging volgen, dat de grote meerderheid daarvan door het parket wordt beslist (de uitzonderingsprocedure) en dat 30 procent nadien niét bevestigd wordt door de vrederechter. Kortom: 30 procent zit er niet op zijn plaats maar wordt vaak om redenen van 'sociale overlast' opgenomen. En wie er niet op zijn plaats zit, zorgt natuurlijk vaker voor incidenten. Zeker onderbemande instellingen grijpen dan naar dwang. Als er meer geld naar het personeel zou gaan, zou er al meer met patiënten kunnen worden gepraat en zouden veel dwangmaatregelen niet eens nodig zijn.

In een maatschappij die alsmaar minder verdraagzaam op afwijkend gedrag reageert, moet de wetgever voor bescherming zorgen. De wetgeving van 1990 is aan herziening toe, en ook voor interne dwangmaatregelen - die nu met een vage rondzendbrief geregeld zijn - moet het wettelijk kader worden verbeterd. Zeker de combinatie van isoleren en fixeren moet worden verboden. Maar vermoedelijk zal er eerst een schandaal nodig zijn dat nog groter is dan het incident in Amsterdam. 

Psychiatrische patiënten blijven de meest vergeten groep. En geen kleine groep, als je hoort dat bijna een op de drie Vlamingen ooit psychiatrische zorg nodig heeft. We hebben het hoogste aantal opnames van Europa en zitten in de absolute kopgroep om pillen te slikken. Het zijn verhalen die vandaag misschien niet zo hip of sexy lijken, maar die wezenlijk en relevant zijn voor de Vlaamse samenleving. 
23/09/08 16u43